Từ Đạo Hạnh, hay Đức thánh Láng, là vị thiền sư Phật giáo Bắc tông nổi tiếng triều Lý. Ông có nhiều công hạnh với triều đại, cuộc đời kỳ bí thiêng liêng mà được phụng thờ. Trước khi Mẫu Liễu Hạnh giáng thế và những truyền thuyết về bà trở nên phổ biến trong dân chúng, thiền sư Từ Đạo Hạnh đã từng được liệt vào hàng “Tứ Bất Tử”.
Ông là Từ Lộ, tự là Đạo Hạnh, con trai của Tăng quan đô sát Từ Vinh. Cha ông dùng tà thuật làm phật ý Diên Thành hầu, bị Diên Thành sai Đại Diên thiền sư dùng phép đánh chết, ném xác xuống sông Tô Lịch. Xác Từ Vinh trôi đến trước cửa nhà Diên Thành hầu, đột nhiên đứng dựng lên lừ đừ ở đó suốt một ngày mà không trôi đi. Diên Thành sợ hãi báo Đại Diên, Đại Diên liền tới và quát: “Người đi tu không được phép giận quá một ngày”. Tức thì thây ma đổ xuống mà trôi đi. Từ Lộ uất hận, nghĩ kế báo thù cho cha.
Ban đầu tính rình đánh Đại Diên, song có tiếng thét từ trên trời ngăn ông lại. Từ Lộ bèn bỏ sang Ấn học phép, gặp đường xá hiểm trở phải quay về. Rồi ông lên núi Phật Tích ẩn cư, ngày ngày tụng kinh chú Đại Bi Đà La tới mười vạn tám nghìn lần. Một hôm thấy có thần nhân tự xưng là Trấn thiên vương tới quy phục, biết là đạo pháp đã thành, thù cha có thể rửa, Từ Lộ bèn trở về, đến thẳng chỗ Đại Diên ở. Đại Diên dọa dẫm, nhắc chuyện xưa, Từ Lộ ngước lên trời không thấy tiếng thét nào nữa, liền cứ thế vung gậy đánh Đại Diên. Sau trận nhừ tử, hắn mang bệnh mà chết. Thù cha đã rửa, Từ Lộ lên đường đi tu hành tiếp.
Khi đó vua Lý Nhân Tông không có con, hay tin ở vùng duyên hải có đứa trẻ lên ba, tự xưng là hoàng đế, lấy hiệu Giác Hoàng, phàm vua làm điều gì đứa trẻ cũng biết. Vua sai quan trung sứ tới xem, thấy đúng như lời đồn bèn đón về kinh sư, cho ở chùa Báo Thiên. Vua thấy đứa trẻ thông minh, lấy làm yêu dấu muốn lập kế tự. Quần thần hết mực khuyên can, cho rằng đứa trẻ nếu là linh dị, ắt phải thác sinh trong cung cấm làm người hoàng tộc thì mới có thể lập thái tử được. Vua bèn cho mở đại tiệc bảy ngày đêm cho Giác Hoàng đầu thai. Vua không biết đứa trẻ kỳ lạ đó chính là Đại Diên thiền sư đầu thai mà thành.
Từ Lộ nghe tin, biết ngay là kẻ tử thù thác sinh rồi giở trò yêu tà, bèn nhờ chị gái Từ Nương vốn làm thị nữ trong triều lén treo bùa của Lộ lên rèm để phong ấn. Ba ngày sau, cậu bé Giác Hoàng bị bệnh, than rằng do bị lưới sắt phong ấn mà không đầu thai được. Vua nghe vậy cho quân truy lùng, cuối cùng bắt được Lộ đem gông lại. Lúc đó Sùng Hiền hầu đi ngang qua, Từ Lộ năn nỉ: “Xin cứu lấy bần tăng, sau này bần tăng sẽ ngụ thai trong cung mà báo đáp nhân đức này”. Sùng Hiền hầu đồng ý, bèn nói khéo trong buổi chầu rằng: “Nếu Giác Hoàng có thần lực thì trăm tên Lộ có giải chú cũng đâu làm gì nổi. Nay trái lại, Lộ phong ấn được, ắt là cao tay hơn hẳn Giác Hoàng, nếu muốn giết, thà cho hắn thác sinh thay cho Giác Hoàng há còn chí lý hơn”. Vua bằng lòng, Sùng Hiền hầu cho Lộ đến phủ nhà mình. Ông ngó nghiêng khắp nơi, dòm đúng chỗ phu nhân tắm. Phu nhân giận mách Hầu mà Hầu ngó lơ. Ít lâu sau phu nhân đậu thai. Lúc lâm bồn, Lộ được Sùng Hiền hầu báo tin, bèn tắm rửa thay quần áo, trăng trối với học trò. Rồi Từ Lộ viên tịch, đúng thời khắc đứa trẻ con của Sùng Hiền hầu và phu nhân ra đời, đặt tên là Lý Dương Hoán. Vua Nhân Tông nhận làm Thái tử, về sau vua băng hà Dương Hoán được truyền ngôi, ấy là vua Lý Thần Tông. Sự vụ Lý Thần Tông hóa hổ trong cung, xin để dành tới bài về Lý Quốc Sư Nguyễn Minh Không mới kể.
Thiền sư Từ Đạo Hạnh được thờ ở nhiều nơi như chùa Thầy, chùa Láng, chùa Nền. Hàng năm lễ hội chùa Thầy tổ chức ngày 7 tháng 3 âm lịch, tương truyền là ngày ông viên tịch.
